Главная » Навіны Бабруйска » Аб рэлігіі, побыт і мінулае краю. Цэнтр гісторыі і культуры Акцябрскага раена

Аб рэлігіі, побыт і мінулае краю. Цэнтр гісторыі і культуры Акцябрскага раена

У гэты раз праект «Музеі Беларусі разам з БЕЛКАРТ» запрашае на віртуальную экскурсію па музею з, бадай, самага партызанскага раена Беларусі — Цэнтры гісторыі і культуры Акцябрскага раена. Асабістыя рэчы герояў партызанскага руху, унікальныя абразы і вышытыя ручнікі — усе гэта можна ўбачыць тут.

Цэнтр гісторыі і культуры Акцябрскага раена быў адкрыты ў 1995 годзе, на месцы былога будынка музея Народнай славы. Сучаснае будынак музея было пабудавана па просьбе ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, якія пражывалі ў Кастрычніцкім раене, метадам народнай будоўлі.

Асноўным напрамкам дзейнасці з’яўляецца збор, вывучэнне, папулярызацыя і захаванне гісторыка-культурнай спадчыны раена.

Цэнтр гісторыі і культуры Акцябрскага раена размяшчаецца ў двухпавярховым будынку. У трох залах, размешчаных на першым паверсе, знаходзіцца стацыянарная экспазіцыя, якая складаецца з трох раздзелаў: «Зямля нашых продкаў», «Рудабелка рэвалюцыйная» і «Рудабелка — край партызанскі». Дадзеная экспазіцыя распавядае пра гісторыю раена з старажытных часоў да вызвалення ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў у гады Вялікай Айчыннай вайны. Экспазіцыя абсталяваная ў 1997 годзе, але ўвесь час дадаецца і абнаўляецца.

У адной з залаў другога паверха ў траўні 2005 года адкрыта стацыянарная экспазіцыя «Два пачатку Сусвету» — інтэр’ер сялянскай хаты сярэдзіны XX стагоддзя. Астатнія залы другога паверха ў сапраўдны момант выкарыстоўваюцца для выставачнай дзейнасці.

Экскурсія па музею пачынаецца з агляду экспазіцыі «Зямля нашых продкаў», якая распавядае гісторыю Рудобельского краю. На тэрыторыі Кастрычніцкага раена першыя сляды існавання чалавека вызначаны каля 10 тыс. гадоў таму ў эпоху мезаліту. Пра гэта сведчаць шматлікія паселішчы каменнага, бронзавага, жалезнага вякоў. Дзякуючы раскопкам высветлілася, што вялікую ролю ў фарміраванні беларускага народа, згулялі дрыгавічы. Гэта назва адбылося ад слова «дрыгва» — балота.

Даведка аб праекце:

Арганізатарам праекта «Музеі Беларусі з БЕЛКАРТ» выступае нацыянальная плацежная сістэма БЕЛКАРТ пры інфармацыйнай падтрымцы TUT.BY і Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь. Праект з’яўляецца сацыяльным і створаны з мэтай папулярызацыі музейнай справы Рэспублікі Беларусь. Яго галоўная задача — інфармаванне грамадскасці аб нацыянальным і культурнай спадчыне краіны.

Усе матэрыялы праекта «Музеі Беларусі з БЕЛКАРТ»

У XIV стагоддзі разам з іншымі землямі Беларускага Падняпроўя, Рудабелка ўвайшла ў склад ВКЛ. У 1507 годзе яна была падораная Мікалаю Радзівілу, пазней яго сыну Яну. Гэтага роду маентак належала да сярэдзіны XVIII стагоддзя.

Пасля падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 годзе беларускія землі, а разам з імі Рудобельщина, увайшлі ў склад Расійскай імперыі. Каб замацаваць далучаныя землі, расійскія ўлады прызначалі ў заходнія землі сваіх людзей, раздаючы ім далучаныя тэрыторыі з прыгоннымі сялянамі. У архіўных дакументах гаворыцца, што ў 1795 годзе адзін з нашчадкаў роду Лапо — Іосіф, завяшчаў Рудобелку свайму сыну Дамініку, у якога было два сыны: Міхаіл і Аляксандр. Міхаіл быў удзельнікам паўстання дзекабрыстаў, Аляксандр — удзельнікам паўстання Кастуся Каліноўскага.

Пасля адмены прыгоннага права ў 1861 годзе на тэрыторыі Рудабелкі ўмацоўваліся памешчыцкія маенткі. Самым буйным было маенткі камергера царскага двара Іваненка. Ен выдаў сваю дачку за барона Урангеля, а маентак падарыў зяцю, які стаў уладальнікам Рудабелкі. Такі парадак рэчаў захоўваўся да Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года.

У гэтым раздзеле экспазіцыі можна ўбачыць вынікі археалагічных раскопак на тэрыторыі раена: крамяневыя, каменныя, жалезныя вырабы. Таксама знаходзяцца архіўныя дакументы і фатаграфіі, якія жыва аднаўляюць гісторыю раена. З самых цікавых экспанатаў — герб Радзівілаў, макет сядзібы Лаппы, радавое дрэва Лапо.

Даведацца пра гісторыю Рудабелкі падчас Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года можна ў экспазіцыі «Рудабелка рэвалюцыйная». У рэвалюцыі 1917 года ўдзельнічалі і выхадцы з Рудабельшчыны. Аляксандр Салавей, Міхась Ляўкоў, Андрэй Дробов прымалі ўдзел у штурме Зімняга палаца. Сярод рэвалюцыянераў-матросаў Балтыйскага флоту быў Якаў Макеич і Сцяпан Кавалевіч. Візуальнае афармленне гэтых падзей сабой уяўляе карціна невядомага аўтара «Устанаўленне савецкай улады ў Рудобелке» і фатаграфіі і дакументы гэтых часоў.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі бальшавікі сталі вяртацца дадому. Адным з іх быў Аляксандр Салавей, які быў накіраваны ў Рудобельскую воласць для стварэння рэвалюцыйнага камітэта — рэўкама. Пры ім былі прынятыя «Дэкрэт аб міры» і «Дэкрэт аб зямлі».

22 лістапада 1917 года на мітынгу працоўных у павятовым цэнтры была абвешчана Савецкая ўлада і абраны рэвалюцыйны камітэт на чале з Алесем Салаўем.

Вясной 1918 года сяляне Карпиловки, Рудні, Кавалі, Лавстыков, Старой Дубровы атрымалі ў асабістае карыстанне зямлю, а ў маентку барона Урангеля стварылі камуну.

3 сакавіка 1918 года савецкі ўрад вымушаны быў падпісаць Брэсцкі мір, паводле якога і Рудабелка адышла да Германіі. На тэрыторыі Рудабельскай воласці германская адміністрацыя ліквідавала савецкую ўладу. На барацьбу з захопнікамі падняліся ўсе жыхары воласці. Пачалі стварацца партызанскія атрады. Адным з першых у Беларусі быў атрад «Чырвоны Кастрычнік», які ўзначаліў член Рудобельского рэўкома Ануфрый Драпеза. Атраду прыходзілася весці барацьбу, як з нямецкімі акупантамі, так і з бандамі Перегуда і Ермолицкого, якія выступілі супраць савецкай улады.

Адначасова з арганізацыяй партызанскай барацьбы рэўкам пачаў прапагандысцкую працу сярод нямецкіх салдат. Падпольшчыкі распаўсюджвалі рэвалюцыйныя ўлеткі на нямецкай мове — газэту «Ротэ фане». Пад уздзеяннем рэвалюцыі ў Германіі нямецкая армія раскладалася. Тады Рудобельский рэўкам прад’явіў нямецкаму камандаванню ультыматум: ачысціць воласць і навакольныя вескі. І акупанты сышлі. Над Рудобелкой зноў узвіўся чырвоны сцяг. На вызваленай тэрыторыі ўтварылася, як яе называлі, Рудабельская Савецкая рэспубліка, якая аб’яднала некалькі валасцей у трыкутніку Бабруйск — Рэчыца — Мазыр і аб якой Сяргей Грахоўскі напісаў аповесць «Рудабельская рэспубліка». Адно з выданняў знаходзіцца ў музеі.

Наступны зала музея расказвае аб партызанскім руху на тэрыторыі Кастрычніцкага раена. Дзякуючы густым лясам, гэтая зямля часта давала прытулак тым, хто жадаў даць адпор захопнікам. Вышэй мы расказвалі пра Рудабельскай рэспубліцы, але гэта не адзінае вядомае партызанскае фарміраванне Рудабельшчыны. У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны ў Кастрычніцкім раене пачалася барацьба жыхароў супраць фашызму. Быў створаны абарончы атрад, які затым перарос у знішчальны батальен. У пачатку ліпеня 1941 года знішчальны батальен рэарганізаваны ў партызанскі атрад «Чырвоны Кастрычнік». Камандзірам атрада быў прызначаны Ціхан Бумажков, камісарам — Федар Паўлоўскі. Іх фатаграфіі прадстаўлены ў экспазіцыі музея.

У гады вайны на тэрыторыі раена дзейнічалі дзве партызанскія брыгады: 123-я Кастрычніцкая імя 25-годдзя БССР і 225-я партызанская брыгада. Наступныя тры вітрыны распавядаюць аб баявых дзеяннях гэтых брыгад, іх камандзіраў, камандзіраў партызанскіх атрадаў, якія ўваходзілі ў склад брыгад. У вітрынах прадстаўлены фотаздымкі, асабістыя дакументы партызан, макеты сцяга атрада «Чырвоны Кастрычнік» і карты дыслакацыі партызанскіх атрадаў у Кастрычніцкім раене, копіі партызанскіх справаздачаў, данясенняў, фрагменты зброі часоў Вялікай Айчыннай вайны, знойдзеныя на тэрыторыі раена.

У наступных двух вітрынах размешчаны матэрыялы аб ваенным шпіталі, які дзейнічаў у раене з першых дзен вайны, аб школах, якія працавалі восенню-зімой 1942-1943 гадоў, аб працы зброевай майстэрні на тэрыторыі спіртзавода. Тут прадстаўлены фотаздымкі настаўнікаў, медперсаналу, майстра-збройніка Яўхіма Лесуна, медыцынскія інструменты, школьныя пісьмовыя прыборы.

Падчас акупацыі Кастрычніцкі раен з’яўляўся адным з найбуйнейшых цэнтраў партызанскай барацьбы ў Беларусі. Тут грунтаваліся Палескія падпольныя обкомы КП (б)б і ЛКСМБ, Мінскі падпольны абкам КП (б)б, штабы Палескага і Мінскага партызанскіх злучэнняў, Кастрычніцкія падпольны райкамы КП (б)б і ЛКСМБ, 123-я брыгада імя 25-годдзя БССР.

У гады вайны на тэрыторыі раена выходзілі падпольныя газеты: першыя нумары рэспубліканскай газеты «Звязда» у весцы Рэпін і абласной газеты «Бальшавік Палесся». З 1942 г. пачала друкавацца газета «Народны мсцівец», орган Кастрычніцкага падпольнага райкама партыі. Рэдактарам яе быў Халімон Камоцкі, наборщицей працавала Ніна Кандратовіч. У пачатку 1943 года для сувязі з Вялікай зямлей каля весцы Парэчча быў арганізаваны партызанскі аэрадром. Інфармацыя аб гэтых падзеях прадстаўлена ў вітрыне на фотаздымках, копіях газет, у выглядзе фрагментаў шрыфт-касы, адбітку друкарскага «Смерць фашысцкім акупантам».

Аперацыя па вызваленні раена, якая была складовай часткай аперацыі «Баграціен», пачалася 24 чэрвеня 1944 года. Вялікі ўклад у вызваленне раена ўнеслі воіны 28-й арміі пад камандаваннем генерала-палкоўніка а. А. Лучынскага. Толькі за бой у весцы Пружынішчы шэраг байцоў былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі, некалькі чалавек атрымалі званне Героя Савецкага Саюза.

Усяго за подзвігі, здзейсненыя пры вызваленні раена, гэтага высокага звання ўдастоены 16 воінаў. Памяць пра іх увекавечана ў фотаздымках на стэндзе «Вызваленне Акцябрскага раена». Тут жа змешчаны фотаздымкі ўраджэнцаў Кастрычніцкага раена, чые подзвігі ў Вялікай Айчыннай вайне былі адзначаны высокімі ўзнагародамі Радзімы.

Цікавасць у наведвальнікаў выклікае і фрагмент партызанскай зямлянкі, размешчаны ў асобным куце і зямля з спаленых весак раена.

На другім паверсе знаходзяцца наступныя тры залы экспазіцыі. Першы — гэта экспазіцыя «Святыні вакол нас». У часы паганства людзі стваралі чалавекападобныя вобразы сваіх шматлікіх багоў, яны былі ў асноўным скульптурнымі.

На працягу многіх стагоддзяў абраз служыла «Бібліяй для непісьменных». Нават непісьменныя людзі выдатна разбіраліся, што азначае той ці іншы сюжэт, намаляваны на абразах, якія персанажы ў ім другарадныя, а якія галоўныя. У музеі сабрана калекцыя розных абразоў XIX стагоддзя.

Напрыклад, вялікія іконы «Уваскрэсення Гасподняга» — гэта своеасаблівы царкоўны каляндар Праваслаўнай царквы. На ей прадстаўлены ў цэнтры галоўнае свята Уваскрэсенне — Вялікдзень, а вакол прастор іконы падзелены на часткі — па-іншаму такія абразы называюць двенадцатичастными, або па-стараславянску — двунадесятыми. Кожны сегмент прысвечаны каляндарнага гадавога свята і мае сваю біблейскую гісторыю.

Адна з самых цікавых ікон музея прысвечана аднаму з вялікіх святаў у хрысціянстве — Благавешчаньню. Яго пачалі адзначаць яшчэ ў IV стагоддзі. Праваслаўныя святкуюць яго 7 красавіка. Гэта свята не пераходзячы, таму адзначаецца ен заўседы ў адзін і той жа дзень. Свята звязаны з імем Панны Марыі — маці Ісуса Хрыста. Калі Марыя знаходзілася адна ў доме, перад ей нечакана паўстаў анел, архангел Гаўрыіл пасланнік Бога. Ен паведаміў Дзеве Марыі радасную вестку пра тое, што яна народзіць сына і назаве яго Ісусам. І ен будзе сынам Бога. Марыя паверыла яму, і сапраўды, праз 9 месяцаў у яе нарадзіўся Ісус Хрыстос.

Наступны зала — «Два пачатку сусвету» — расказвае аб сялянскім побыце XIX стагоддзя. У зале прадстаўлены прадметы побыту: прылады працы, вырабы народных майстроў, якія распавядаюць, як жа жылі і працавалі нашы продкі. Галоўнай сферай працы ў той час была сельская гаспадарка, і ў першую чаргу земляробства. Ад таго, якім будзе ўраджай, залежала далейшая жыцце сям’і.

Таксама рудобельцы рабілі мэблю, посуд і іншыя неабходныя прадметы побыту. Шырока развіваліся рамествы, звязаныя з апрацоўкай дрэва — сталярнае майстэрства, бондарство, кавальства, пляценне. А доўгімі зімовымі вечарамі жанчыны ткалі і вышывалі сарочкі і ручнікі. Іх калекцыю можна ўбачыць у музеі. Другая частка экспазіцыі — гэта, так званы, «навадзел» — прадметы майстроў сучаснай Октябрьщины. Яны звычайна выкарыстоўваюць легкія ў апрацоўцы матэрыялы: гліну, салому, лен, дрэва, поўсць, лазу. Але з іх усе роўна атрымліваюцца прадметы сапраўды мастацкай каштоўнасці.