Сэкс-вечарынкі і камсамольская парнаграфія. Як праходзіла беларуская сэксуальная рэвалюцыя

Што за «эратычную сяброўства» прапаноўвала сваім грамадзянам савецкае начальства? Як у камсамоле змагаліся з палавой распустай? Што за «Дванаццаць полавых запаветаў рэвалюцыйнага пралетарыяту» былі папулярныя ў СССР? TUT.BY даведаўся падрабязнасці аб сэксуальнай рэвалюцыі, якую перажыло беларускае грамадства ў 1920-я гады.

Сэксуальная эпідэмія

«У СССР сэксу няма!». Гэтая крылатая фраза, якая прагучала ў 1986 годзе падчас тэлемоста «Ленінград — Бостан», была вырвана з кантэксту. Але яна ў поўнай меры сімвалізавала тое ханжаства і пурытанства, якое было характэрна для савецкага грамадства.

Цяжка паверыць, але ў 1920-х гадах Савецкі Саюз апынуўся піянерам у гэтай далікатнай сферы. Зрэшты, аб савецкай сэксуальнай рэвалюцыі не прачытаеш у падручніках па гісторыі. Там распавядаюць аб беларусізацыі, узбуйненні тэрыторыі Беларусі і новай эканамічнай палітыцы. Адным з першых аб ролі сэксу ў гісторыі БССР загаварыў прафесар БДУ, доктар гістарычных навук Аляксандр Гужаловский. У свежым нумары «Беларускі гістарычны агляд» выйшла яго артыкул «Замах на сям’я ю: сэксуальная рэвалюцыя 1920-х г. у БССР на старонках перыядычнага друку».

Як піша Аляксандр Гужаловский, моладзевая сэксуальная рэвалюцыя распаўсюджвалася па краіне, нібы эпідэмія. Са сталіцы — у акруговыя і павятовыя горада. Далей у мястэчкі і вескі. Свайго піку яна дасягнула ў 1926-1927 гадах. Пра гэта сведчаць наступныя лічбы. Як вядома, у тыя часы выключэнне з камсамола было распаўсюджаным з’явай. У Мазырскай акрузе 15% былі выключаны за «палавы распуста», у Бабруйскай і Барысаўскай акругах — каля 10%. У Смалявіцкім раене шмат камсамольцаў спрыялі распаўсюджванню прастытуцыі. Адзін з іх па прозвішчы Раковщик арганізаваў «групу бясплатнага карыстання дзяўчат». У мясцовай вочку совпаршколы камсамолец (з маўклівай згоды сакратара) распаўсюджваў парнаграфічную літаратуру.

Гужаловский распавядае аб двух падыходах грамадства да гэтага пытання, якія цалкам супярэчылі адзін аднаму. Першы — пурытанскі. Нязначная частка моладзі выступала за суцэльны адмова ад сям’і і шлюбу, якія нібыта не адпавядаюць этапу пабудовы сацыялізму. Новы побыт успрымаўся як нагода для адмовы ад палавога жыцця, а цяжарнасць — як падстава для выключэння з камсамола. Але такія думкі высмейваліся нават у маладзежным друку.

Другі падыход — радыкальны. Яго прапаведавалі нудысты — беларускія прыхільнікі маскоўскай нудистской ячэйкі «Далоў сорам!», чые паводзіны выклікала шок у традыцыйным беларускім грамадстве. Яны ўспрымалі сорам як буржуазны забабон. Таму не апраналі адзенне на пляжы або дома і шпацыравалі па вуліцах аголенымі. У ліпені 1928 года ў мястэчку Янавічы Віцебскай акругі чатыры камсамольца і чатыры камсамолкі, наведаўшы антырэлігійную вечарыну, адправіліся на шпацыр цалкам аголенымі.

Але большасць проста карысталася якая панавала атмасферай ўседазволенасці. Абсалютная свабода панавала на вечарынках, якія праводзіліся ў Магілеўскім медыцынскім тэхнікуме. Вечарынкі пачыналіся з невялікай культурнай праграмы, пасля якой ішлі танцы. «А потым у калідоры на другім паверсе, дзе пануе прадугледжаная кімсьці цемра, страбочуць і кахаюць маладыя акушоркі і фармацэўткі маладых хлапцоў», — абуралася ў 1928 годзе «Чырвоная змена». Сэкс быў галоўнай часткай праграмы зачыненых вечарынак, якія ладзілі маладыя рабочыя і работніцы барысаўскай фабрыкі «Чырвоная Бярэзіна».

«Эратычная дружба» ад начальства

Нягледзячы на новыя павевы, захавалася гендэрная іерархія, якая існавала да рэвалюцыі (мужчына — галоўны, жанчына абавязана яму падпарадкоўвацца). Таму многія камсамольцы досыць грэбліва ставіліся да комсомолкам. Напрыклад, студэнт Беларускага педагагічнага тэхнікума, камсамолец Алесь Кароткі прыехаў на вакацыі да сябе на радзіму, у веску Забалацце Смілавіцкага раена. Там ен арганізаваў латарэю на дзяўчат. Наведваючы вечарынкі, ен вырабляў білет на кожную дзяўчыну, клаў квіток у шапку і абыходзіў хлопцаў, прапаноўваючы: «Хто якую хоча?». Найбольш брутальныя адносіны да дзяўчат панавалі ў працоўным асяроддзі, дзе часцей здараліся згвалтавання, пазашлюбныя дзеці і аборты.

Але камсамольцы часта змагаліся не з гэтымі фактамі, а з праявамі мяшчанскай жыцця. Праўда, разумелі іх вельмі адвольна. Напрыклад, у 1927 годзе на старонках газеты «Малады камуніст» (друкаваны орган акруговага камітэта камсамола) было надрукавана асабістае ліст Ліды. Чайкінай, старшыні Яноўскай ячэйкі Мсціслаўскага раена, якое яна напісала мужу (рытарычнае пытанне, наколькі карэктна публічна абмяркоўваць прыватную перапіску). «Ты прымушаеш мяне пакутаваць: калі ты з’елі ехаў, я цэлыя ночы не спала», — пісала жанчына. Далей яна дадавала: «Я хачу сямейнага жыцця, жыцця з дзецьмі». Рэакцыя журналіста была нечаканай: «Ці можа такая кіслая нюня паставіць працу вясковай ячэйкі?».

Адкуль у СССР узніклі такія погляды? Прыклад простым савецкім грамадзянам падавала начальства. Галоўным тэарэтыкам новай маралі з’яўлялася Аляксандра Калантай. У будучыні яна стала дыпламатам, паслом СССР у Швецыі, а тады была высокапастаўленай партыйнай чыноўніцай — загадчыцы жаночым аддзелам ЦК Усесаюзнай камуністычнай партыі (бальшавікоў). Таму Калантай магла прапагандаваць і рэалізоўваць свае ідэі адміністрацыйным шляхам.

Напрыклад, у брашуры «Новая мараль і рабочы клас» яна выступала супраць легальнага шлюбу (маўляў, ен супярэчыць мабільнай чалавечай псіхіцы), свабоднага саюза (патрабуе выдаткаў часу) і прастытуцыі. Замест гэтага яна прапаноўвала наступнае: там, дзе адсутнічае вялікая любоў (а яна, нібыта, адсутнічае у большасці выпадкаў) практыкаваць «каханне-гульню» або «эратычную сяброўства» (пад ей разумелася «назапашванне любоўнай патэнцыі», што не перашкаджае грамадскай і асабістай жыцця партнераў).

Але не варта перакладаць усю адказнасць толькі на адну Калантай. У дарэвалюцыйнай Расіі (для аб’ектыўнасці — як і ў большасці іншых краін свету) панавала кансерватыўнае, патрыярхальнае, нават пуританское мысленне. Пасля рэвалюцыі ківач кіўнуўся ў іншы бок — да плюралізму і, адначасова, ўседазволенасці. Стваралася атмасфера ўсеагульнай нігілізму.

Барацьба з перегибами

Ужо ў сярэдзіне 1920-х гадоў камсамольскае кіраўніцтва сур’езна ўзялося за праблемы сэксу. Летам 1925 года на старонках газеты «Чырвоная змена» адбыўся «грамадска-палітычны суд» над двума камсамольцамі, якіх абвінавачвалі ў палавым распусце. Адным з падсудных быў камсамолец, які жыў грамадзянскім шлюбам з дзяўчынай. Але калі тая зацяжарыла, ен кінуў яе. Хлопец быў выключаны з камсамола з трохгадовым выпрабавальным тэрмінам.

У наступным годзе гэтую далікатную тэму ў друку закрануў студэнт Лукаш Бэндзе. У будучыні — крытык, які пісаў выкрывальныя артыкулы, а фактычна даносы на лепшых беларускіх пісьменнікаў. Гэта было адно з першых яго выступленняў у друку. Звяртаючыся да комсомольцам, Бэндзе раіў ім не глядзець на дзяўчыну як на рэч, якую можна мяняць кожны тыдзень, устрымацца ад ранняй палавога жыцця, а таксама заклікаў да «класавай скупасці ў скарыстанні палавой энергіі».

У 1928 годзе на камсамольскім сходзе факультэта права і гаспадаркі БДУ разглядаліся паводзіны студэнта 3 курса Альтшулера, які схіліў да сужыцця 40-гадовую хатнюю прыслужніцу (хутчэй за ўсе, у кватэры, дзе здымаў пакой). За тры гады яна зрабіла тры аборту. Калі жанчына зацяжарыла ў чацверты раз, яна вырашыла нагадаць аб сваіх правах. Але студэнт ледзь не застрэліў яе з нагана. Самае цікавае, што камсамольскае сход большасцю галасоў падтрымала свайго аднакашніка. Аргументы былі наступныя: «Не супярэчыць камсамольскай маралі», «звычайны факт зносінаў мужа і жонкі», «калі мы за аборты і сужыцце будзем выключаць з камсамолу, то трэба выключаць вялікую частку камсамольцаў».

Але ў справу ўмяшалася газета «Чырвоная змена». Пасля рэпартажу з сходу Альтшулера выключылі з камсамола. А яго абаронцам «паставілі на від».

У 1929 годзе ў Барысаўскім гарадзкім судзе адбыўся працэс над адным з камсамольскіх сакратароў. У якасці рэчавага доказу дзяўчына, цяжарная ад яго, прад’явіла распіску, якую хлопец даў перад ад’ездам на камсамольскую вучобу ў Маскву. Заўважу, што дзяўчына была яго падначаленай. «Гэтая распіска выдадзена гр. Арыне Лотух пекла гр. паселка Стужкі Рокшынскага з/з Алімпіева Кастуся ў тым, што я яе кахаю і абяцаю жаніцца, калі крыху ўладкуюся, а пакуль я жыву на кватэры і не магу яе ўзяць, у чым і распісваюся».

Палавыя запаведзі рэвалюцыйнага пралетарыяту

Паступова погляды Калантай сталі ўспрымацца як занадта радыкальныя. У партыйнай эліце ей супрацьстаялі член Палітбюро Мікалай Бухарын, наркам асветы РСФСР Анатоль Луначарскі, наркам здароўя РСФСР Мікалай Сямашка. Яны выступалі супраць неразборлівасці ў сексе, якая нібыта была ўласцівая буржуазнага грамадству. Мабыць, не без дапамогі «пурытан» у 1924 годзе выйшла папулярная кніга «Дванаццаць полавых запаветаў рэвалюцыйнага пралетарыяту», якую напісаў савецкі псіхіятр Арон. Залкінд. Аўтар выступаў за палавое ўстрыманне да шлюбу. Ен лічыў, што сэкс павінен быць нячасты і з адным партнерам. Залкінд выступаў супраць элементаў флірту, какецтва, заляцанняў і «іншых метадаў спецыяльнага палавога заваевы». Таксама псіхіятр лічыў, што «клас у інтарэсах рэвалюцыйнай мэтазгоднасці» мае права ўмешвацца ў палавое жыцце прадстаўнікоў свайго класа. «Палавое павінна ва ўсім падпарадкоўвацца класаваму, нічым апошняму не замінаючы, ва ўсім яго абслугоўваючы», — пісаў Залкінд.

У канцы 1920-х гадоў савецкае кіраўніцтва стала патроху закручваць «гайкі» ва ўсіх сферах жыцця. Не сталі выключэннем сфера сям’і і сэксу. Як піша Аляксандр Гужаловский, партыйныя чыноўнікі ўбачылі, што «сэксуальная свабода моладзі прывяла да вялікай колькасці ранніх шлюбаў, разводаў, абортаў, згвалтаванняў і ў выніку — зламаных чалавечых лесаў». Але ў выніку маятнік пайшоў у іншы бок. Метады Залкинда былі ўзятыя на ўзбраенне, а сацыялістычны аскетызм стаў нормай жыцця. Не дзіўна, што сэксуальная рэвалюцыя 1970-х, якая паўплывала на ўвесь свет, мінімальным чынам закранула Савецкі Саюз.

По материалам: TUT.BY